Trần Thượng Trí – Thư Viện Tin Lành (thuvientinlanh.org)
Lời Ban Biên Tập Nguyệt San Linh Lực (1994):
Trần Thượng Trí (1924-1989), cuộc đời và tác phẩm, là một trường hợp đặc biệt trong giới viết nhạc thánh Việt Nam. Tác phẩm của ông gồm 26 bài thánh ca, hầu hết ít nhiều đều mang âm hưởng dân ca Việt Nam.
Vào thập niên 1980, những ca khúc của Trần Thượng Trí như Yêu Ta Chăng, Trở Về, Tiếng Đóng Đinh, Đêm Yêu Thương đã trở thành quen thuộc và được các tín hữu tại Việt Nam yêu thích. Gần đây, Hội Thánh tại hải ngoại biết nhiều về nhạc của Trần Thượng Trí qua tuyển tập Bài Ca Chắp Cánh (1992) và qua bài hát Chúa Với Tôi trong băng nhạc Bình Minh Đã Đến do Trung Tâm Hướng Dương phát hành năm 1994.
Linh Lực xin giới thiệu với bạn đọc bài viết của Hoàng Oanh về nhạc sĩ độc đáo này.
Tôi còn nhớ mãi khu phố ấy, nơi mà chúng tôi đã thương mến gọi bằng cái tên Thánh Đường Tin Lành An Đông. Nhìn bên ngoài, nó hoàn toàn không có vẻ là một ngôi thánh đường, nhưng nơi đó, chúng tôi đã trải qua biết bao buổi chiều, buổi sáng thờ phượng và học hỏi Lời Chúa tràn đầy phước hạnh.
Tôi cũng nhớ mãi những buổi chiều thứ Ba trên lầu hai của căn phố thứ sáu đường Sư Vạn Hạnh, Chợ Lớn. Ban tốp ca của chúng tôi tập hát thường xuyên để góp phần ca ngợi Chúa vào những đêm truyền giảng hằng tuần. Và cũng vào một buổi chiều thứ Ba, tôi còn nhớ hình như là đang vào tháng Sáu; buổi chiều Sài Gòn mưa giăng khắp lối, chúng tôi ai nấy đều sũng ướt, bước vào phòng tập hát với những cánh hoa nguyệt quế tả tơi vương trên tóc.
Nhưng khác với lệ thường, chiều hôm ấy ngoài chị Vĩnh Phúc là người tập hát cho chúng tôi, còn có Bác sĩ Lê Hoàng Sơn. Gặp anh, chúng tôi rất vui, vì thế nào cũng nghe được một bài hát mới do chính anh sáng tác. Lần này anh cũng đến với những bài hát mới, bài hát mang tên một tác giả rất xa lạ với chúng tôi: Trần Thượng Trí. Và đó là lần đầu tiên tôi làm quen với nhạc sĩ Trần Thượng Trí, mà sau này tất cả chúng tôi đều quý mến gọi ông bằng bác.
Với tiếng đàn êm nhẹ và truyền cảm, anh Lê Hoàng Sơn đã tập cho chúng tôi từng nốt nhạc của bài Ma Na và Ngươi Yêu Ta Chăng? Hai bài hát rất ngắn nhưng mỗi bài mang một sắc thái riêng biệt.
Với giai điệu trong sáng, bài hát Ma Na đã để lại trong chúng tôi một cảm xúc mới mẻ, nhẹ nhàng và tươi mát như một buổi sớm tinh mơ, sương trắng vẫn còn chưa tan trên những cánh đồng khô cằn, hoang vắng; vui tươi như nụ cười của những người Do Thái mệt mỏi, đói khát đang nhìn lên bầu trời bay đầy những chiếc bánh ma na ngọt ngào sắc trắng. Bài hát không chỉ ngợi ca tình yêu thương của Đức Chúa Trời với dân Do Thái mà còn nói lên một lẽ đạo nhiệm mầu về Bánh Hằng Sống, qua hiện thân của Đấng Christ. Lời bài hát không trau chuốt nhưng tự nhiên như hơi thở, như nụ cười của một cõi lòng hân hoan vừa nhận biết tình yêu thiên thượng.
Bài hát Ngươi Yêu Ta Chăng? mang một sắc thái khác, thâm trầm và sâu lắng, có khi là một lời thì thầm gợn nét u buồn như ánh mắt của Chúa Giê-xu nhìn Phi-e-rơ và hỏi: “Phi-e-rơ, con Giô-na, ngươi yêu ta chăng?” Có khi cao vút mạnh mẽ như lời khẳng định “Chúa biết hết mọi sự – Chúa biết rằng con yêu Chúa.” Với tấm lòng ăn năn đau đớn phơi trải ra trước ánh mắt dịu dàng thương yêu của Thầy mình, Phi-e-rơ đã chọn câu trả lời “Vâng! Con yêu Cha! Con yêu Chúa thiết tha.” Khi chúng tôi chấm dứt bài hát, có một cảm xúc thiết tha, một rung động tuyệt vời dâng lên trong trái tim của tất cả mọi người.
Vài tháng sau đó, tôi có dịp làm quen với nhạc sĩ Trần Thượng Trí qua sự chia xẻ của ông trong một buổi nhóm thanh niên. Đó là một người đàn ông tuổi chừng sáu mươi, thân hình nhỏ nhắn gầy gò, mái tóc bạc màu; nhưng đôi mắt thì trong sáng trẻ trung, giọng nói mang âm hưởng Huế nhẹ nhàng. Ông rất xúc động khi chia xẻ với chúng tôi cuộc đời lang bạc thăng trầm của mình. Ông đã làm cho chúng tôi khóc trước những đổ vỡ, mất mát đời sống, và vui cười cùng ông bởi sự thương xót kỳ diệu của Đức Chúa Trời đã mang ông trở về, vực ông dậy với cuộc sống để cất tiếng ngợi ca và làm chứng cho Ngài.
Trần Thượng Trí không phải là ca sĩ nhưng không có gì xúc động cho bằng khi nghe chính ông trình bày những ca khúc do chính ông sáng tác; bởi vì không có một ca sĩ nào có thể diễn tả được trọn vẹn ý nghĩa của những bài hát mà ông đã viết bằng chính kinh nghiệm riêng tư với Thượng Đế, bằng những rung động sâu xa chân thành của trái tim mình.
Vài Nét Tiểu Sử
Trần Thượng Trí là con của ông bà Trần Ích, một trong những gia đình tin Chúa đầu tiên tại miền Trung. Năm 17 tuổi, gia đình cho ông theo học tại Trường Kinh Thánh Đà Nẵng với hy vọng ông sẽ trở thành một người hầu việc Chúa. Nhưng với bản tính lãng mạn, ông thường xao lãng việc học, lang thang một mình bên núi non biển cả, thả hồn mơ mộng với những chân trời bao la, khao khát tự do vùng vẫy cho thỏa chí làm trai. Vì thế ông không thể tiếp tục theo đuổi việc học, từ bỏ Hội Thánh, từ bỏ gia đình, ông bước chân vào cuộc đời xuôi ngược. Khi ra Bắc, khi vào Nam, khi làm cai đồn điền cho Pháp, khi tập kết ra Bắc, làm nhạc sĩ, viết nhạc, viết kịch, làm đạo diễn, đàn và hát. Giới văn nghệ miền Bắc thường gọi ông là ông vua lên giây đàn piano; vì chỉ có ông với những hiểu biết về âm nhạc và có một trình độ thẩm âm chính xác mới có thể trả lại cho cây đàn những âm bực trong sáng ngọt ngào của nó.
Suốt thời gian tham gia kháng chiến, Trần Thượng Trí sống một cuộc đời chơi bời phóng túng; đến nỗi những đảng viên cộng sản cao cấp đã buộc ông lấy vợ vì sợ tai tiếng của ông sẽ làm giảm uy tín của đảng. Do sự thách thức của bạn bè, ông đã làm quen và cưới một thiếu nữ miền Bắc hiền lành xinh đẹp. Nhưng cuộc hôn nhân vội vã ấy đã làm cho ông cảm thấy mất hạnh phúc. Nó như một chiếc lồng giam hãm con tim bay nhảy của ông, làm cho ông luôn cảm thấy bị ràng buộc bởi gánh nặng gia đình và trách nhiệm. Ông đã sống trong tình trạng gượng ép ấy nhiều năm, không thể mở trái tim để tiếp nhận người phụ nữ cùng chung chăn gối, không thể tìm thấy hạnh phúc cho cuộc đời mình, cũng như không thể mang hạnh phúc đến cho người khác.
Cho mãi đến sau năm 1975, nhận chân được sự giả dối, ông quyết định trở vào Nam, bỏ lại những năm tháng tuổi trẻ đầy nhiệt huyết, bỏ lại cái lý tưởng mà ông đã ôm ấp nửa cuộc đời, bỏ lại vợ và các con mà ông luôn nghĩ rằng họ là những người do đảng đem đến.
Vào Sài Gòn, để trả ơn cho 40 năm cống hiến cách mạng, ông được cấp cho một căn nhà nhỏ, rất nhỏ tại Gò Vấp. Ở đó ông sống lại cuộc đời độc thân như hồi 20 tuổi. Nhưng không ai có thể tắm hai lần trên một giòng sông; cũng bờ bến ấy, cũng trời đất ấy, nhưng giòng thời gian đã trôi đi rất xa và mang theo tất cả, chỉ còn lại chăng là tuổi già, bệnh tật và cô đơn … Trong căn nhà nhỏ, ông gặm nhắm tất cả những u buồn, bất mãn, tuyệt vọng, đớn đau của một kiếp người.
Trở Về Với Chúa
Nhưng cảm tạ Thượng Đế, Ngài không thổi tắt ngọn đèn gần tàn, cũng không bẻ gãy cây sậy đã giập. Một buổi chiều đầu tháng 11 năm 1980, Ngài đỡ ông dậy với một quyết tâm – tìm đến một ngôi nhà thờ gần nhất, lặng lẽ ở một góc nào đó, để được nghe lại những bài thánh ca mà mẹ ông đã dạy ông từ khi còn thơ ấu. Ông muốn dùng những giây phút cuối cùng của cuộc đời mình để tưởng nhớ lại mẹ ông, người đã rơi biết bao giọt lệ vì ông trong những giờ khẩn nguyện với Chúa.
Với ước ao của cuối cùng của một người không tìm ra lẽ sống nào trong cuộc đời, ông đến với Hội Thánh Tin Lành Gò Vấp. Đêm hôm ấy Lời Chúa đã đến với riêng ông, nhắc lại trong ông một quãng đời ấu thơ hạnh phúc bên gia đình và Hội Thánh mà ông đã bỏ lại sau lưng để ra đi phung phí cả cuộc đời mình. Ông cuối đầu lặng lẽ, những giọt lệ ăn năn tuôn tràn trên gương mặt già nua bệnh hoạn. Sau giờ nhóm, vị Mục Sư trẻ của Hội Thánh đã trò chuyện với ông và giúp ông cầu nguyện tiếp nhận Chúa làm Cứu Chúa của mình.
Sáng Tác Thánh Ca
Từ đó, ông bắt đầu một cuộc đời mới, vui mừng, ngợi ca, và ngày càng kinh nghiệm một đời sống tâm linh gắn bó tương giao mật thiết với Thượng Đế. Ông bắt đầu sáng tác những ca khúc tôn vinh Đức Chúa Trời mà bài đầu tiên là bài Nhờ Huyết Chiên Con để đánh dấu ơn cứu rỗi mà Đức Chúa Trời đã dành cho ông. Đó là bài hát duy nhất mang âm hưởng Tây phương, vì ông đã viết nó với ký ức của tuổi thơ và những bài thánh ca mà mẹ ông đã hát.
Những sáng tác tiếp theo sau đó của ông, tất cả đều bắt nguồn từ làn điệu dân ca, mỗi bài hát mang một thể điệu riêng biệt, giai điệu đẹp, gần gũi nhưng không trùng lập; lời ca mới mẻ, phong phú nhưng đơn sơ, chân thành, không màu mè, không bóng bẩy, nói lên từng bước trưởng thành nơi Chúa của một đời sống đổi mới, bước đi trong đức tin.
Lễ Thương Khó năm 1982, ban hát của Hội Thánh An Đông đã trình bày bài hát Ngươi Yêu Ta Chăng với hòa âm bốn giọng của anh Nguyễn Văn Thanh. Bài hát được lập lại nhiều lần trong chương trình Đêm Thương Khó cũng với chủ đề Ngươi Yêu Ta Chăng đã làm xúc động nhiều người, nhất là chúng tôi, những người có mặt trong ca đoàn. Lời và nhạc của bài hát ấy vẫn còn mãi trong lòng tôi, dường như Chúa đang hỏi chính tôi Ngươi Yêu Ta Chăng và Ngài vẫn đang đợi tôi một câu trả lời.
Bài hát Tiếng Đóng Đinh cũng được gởi cho chúng tôi vào mùa Phục Sinh năm ấy (3/1982). Tại Hội Thánh Bình Đông, lần đầu tiên Trần Thượng Trí nghe bài hát của mình do một ban hợp xướng trình bày. Sau giờ nhóm ông đã tìm đến với chúng tôi với đôi mắt đầy lệ. Ông khóc khi thấy hai bài hát của mình được Hội Thánh yêu quý và chấp nhận. Ông khóc với cảm xúc dâng tràn khi Chúa cho ông nghe lại âm thanh của tiếng đóng đinh trên đồi Gô-gô-tha năm xưa, nơi Chúa đã vì ông mà phải chịu xả thân trên cây thập tự. Những mũi đinh đó giờ đây dường như cũng xuyên qua trái tim tan vỡ của ông khi ông đối diện với tình thương cao sâu vô bờ của Thượng Đế.
Và bây giờ ông có thêm một lý do nữa để sáng tác: đó là nhu cầu thánh nhạc to lớn của các Hội Thánh Việt Nam. Con cái Chúa ở khắp nơi đón nhận bài hát của ông cách trân trọng, bởi vì bằng những giai điệu dân gian ông đã đem lại sự rung động chân thành và sâu xa nhất đến với trái tim của những người Việt Nam lớn lên trong câu hò điệu lý.
Giáng sinh năm 1983, sau khi Hội Thánh An Đông bị chính quyền Việt Nam đóng cửa, chúng tôi những anh chị em trong gia đình nhóm họp lại để tập một bài hát mới của ông, đó là bài Đêm Yêu Thương để góp phần tôn vinh Chúa và giới thiệu bài hát mới của ông đến với các Hội Thánh. Bài hát Đêm Yêu Thương ngày nay đã trở thành một ca khúc giáng sinh quen thuộc với hầu hết các ban hát tại nhiều hội thánh ở Việt Nam cũng như tại hải ngoại.
Vợ chồng chúng tôi còn giữ lại một kỷ niệm đẹp với bác Trần Thượng Trí vào mùa giáng sinh năm đó. Bác đã viết tặng cho chúng tôi bài hát Mùa Xuân Vĩnh Viễn, và đã đến tặng chúng tôi trong ngày hôn lễ. Khách khứa hôm đó ai cũng yêu thích bài hát của bác và cách mà bác đã hát với tất cả tấm lòng để gởi đến chúng tôi những lời cầu chúc.
Trong các bài hát của Trần Thượng Trí, có một bài hát ông viết riêng cho các em thiếu nhi, đó là bài Chuyện Kể Về Ông Hê-Nóc. Chúng tôi rất thích giai điệu vui tươi trong sáng của bài hát, nên đề nghị ông viết thêm một bài dành cho người lớn. Ông đã viết thêm một bài với tựa đề Quê Hương Vĩnh Viễn. Bài hát này được nhiều ca đoàn trình bày với hòa âm công phu theo cung bậc ngũ âm.
Vào những năm 1985-1989, Ca Đoàn Hội Thánh Thị Nghè được xem là một ban hát tập dợt thường xuyên, có tổ chức và quy cũ khá chuyên nghiệp, hát được những bài hát đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao. Và sau đó là Ban Hát Tổng Hợp quy tụ anh chị em đến từ nhiều hội thánh, dưới sự hướng dẫn của anh Đinh Duy Linh, đã tổ chức nhiều đêm ca nhạc thánh truyền giảng với nhiều chủ đề khác nhau. Một số ca khúc của bác Trần Thượng Trí đã được soạn hòa âm và trình bày rất hiệu quả. Người hát và người nghe đều cảm nhận những cảm xúc riêng biệt bởi sự dạy dỗ của Đức Thánh Linh. Âm nhạc đã chạm đến lòng của nhiều người. Đó là một công cụ đẹp đẽ và hữu hiệu, qua đó Đức Chúa Trời giải bày chính mình Ngài cho chúng ta.
Những Năm Cuối Đời
Sau những năm tháng sống cô đơn bệnh tật, ông định đến với một phụ nữ với ý định cùng nhau san sẻ những vui buồn trong những ngày tuổi già bóng xế. Nhưng Đức Chúa Trời có một chương khác cho cuộc đời của ông. Ngài muốn ông giải bài toán của cuộc đời mà ông đã để dang dở hơn 10 năm qua. Đó là gia đình của chính ông: vợ và các con mà ông đã quay lưng lẫn tránh. Ông muốn tìm hạnh phúc cho riêng mình mà không đạt được vì ông đã từ bỏ cái hạnh phúc đơn sơ nhất, gần gũi nhất mà Đức Chúa Trời đã ban cho một người chồng và một người cha.
Cuối cùng, mệt mõi về tinh thần lẫn thể xác, ông từ giã chúng tôi trở về Đà Nẵng với ý định tìm lại không khí yên bình trong căn nhà thời thơ ấu. Trước khi ra đi, ông trao lại cho chúng tôi bản thảo của tất cả những bài hát với lời dặn dò: “Các cháu tùy nghi sử dụng, thêm bớt hoặc sửa đổi.” Và chúng tôi đã ngậm ngùi chia tay cùng ông, không biết rằng đó là lần gặp sau cùng.
Tại Đà Nẵng, ông liên lạc được với vợ con đang sống tại Nghệ Tĩnh. Sau nhiều năm xa cách, gia đình ông đã vui mừng vào Đà Nẵng sum họp cùng ông. Cũng trong cơ hội này, ông làm chứng cho vợ và các con tin nhận Chúa. Cuối cùng ông đã tìm ra ý nghĩa đích thực của gia đình, trong đó tình yêu chân thành và sự hiện diện của ông – một người chồng, một người cha với đầy đủ ý nghĩa của ngôn từ và trách nhiệm.
Tháng 12 năm 1989, khi chúng tôi đang tập hát với Ca Đoàn 4B của Hội Thánh Sài Gòn, một người quen đến trao cho chúng tôi một lá thư ông viết từ Nghệ Tĩnh với lời thương nhớ chân tình, ông thăm hỏi từng người quen biết và ước ao có ngày sẽ gặp lại chúng tôi. Bức thư ấy ngày hôm nay chúng tôi vẫn giữ và mang theo đến nước Mỹ.
Sau những ngày bận rộn của mùa Giáng Sinh, chúng tôi định trả lời thư cho ông thì hay tin ông đã về với Chúa vào ngày 30 tháng 12 năm ấy. Tôi không ngăn được giọt lệ, và trong âm thầm nói với ông lời tiễn biệt cuối cùng.
Tác Phẩm Xuất Bản
Năm 1990, vợ chồng tôi sang Mỹ định cư. Chúng tôi bằng mọi cách trong khả năng giới hạn của một người mới đến để giới thiệu nhạc Trần Thượng Trí cho các con cái Chúa. Tháng 7 năm 1992, anh Nguyễn Tiệm Tấn với một số cố gắng hết sức lớn lao đã quy tụ các bạn thanh niên tại San Jose tổ chức một đêm ca nhạc thánh với nhạc Trần Thượng Trí. Các bạn đã múa, hát, hò lơ say sưa với những ca khúc mang âm hưởng rất mới mẻ đối với những bạn trẻ đã lớn lên ở trên đất Mỹ.
Nhân dịp đó, chúng tôi cho xuất bản tập Ca Khúc Trần Thượng Trí mang chủ đề Bài Ca Chắp Cánh, cũng là trên bài hát cuối cùng mà ông đã sáng tác, với một ao ước duy nhất là giới thiệu nhạc của ông đến với mọi người. Chúng tôi không có ý gì khác, chỉ mong sao đóng góp một chút công sức để cổ võ, để khích lệ những người sáng tác thánh nhạc Việt Nam.
Mặc dù Trần Thượng Trí không còn nữa, nhưng sẽ còn có biết bao bạn trẻ có tài năng tiếp tục góp phần xây dựng một nền thánh nhạc Việt Nam cho người Việt Nam.
Tài Liệu
- Hoàng Oanh, Vài Kỷ Niệm Với Nhạc Sĩ Trần Thượng Trí, Nguyện San Linh Lực, San Diego, California (11/1994)
- Trần Thượng Trí, Bài Ca Chắp Cánh, Anaheim, CA - (1992).
- Thánh Ca - Thư Viện Tin Lành
